‘Het is geen strijd tussen hier en daar’, zei Rémie me gisterenavond toen hij de tranen in mijn ogen zag staan nadat mijn fiets werd gestolen op de scouts. ‘Dat kan toch niet!’ riep ik ongelovig uit. Ik had mijn fiets losgemaakt om naar huis te gaan, en zag Rémie wat verderop staan babbelen. Ik besloot hem nog te gaan groeten, want daar had ik de kans nog niet toe gekregen. Voor enkele seconden twijfelde ik, moest ik mijn fiets weer vastzetten? Ah, dacht ik, ik ga niet ver. We zijn toch op de scouts.

Vijf minuten stond ik met mijn rug gekeerd, en weg was hij. ‘Dat kan toch niet!’ riep ik ongelovig uit. Ik weet niet wat het was wat Rémie in mijn tranende ogen zag, maar hij begreep me op een manier dat weinig mensen dat kunnen. ‘Zoë, het is geen strijd tussen hier en daar’, zei hij. En daarmee heeft hij gelezen wat ik nog niet had uitgesproken. Op de lange weg naar huis heb ik daar, al wandelend en huilend, over nagedacht.
Want dat is het wel.

Het zijn de kleine, zogenaamd onschuldige aanrakingen met de Surinaamse cultuur die me beetje bij beetje, maar fundamenteel hebben verandert. Nieuwe groenten geven nieuwe smaken, die op hun beurt smaakpapillen veranderen. Het dansen met de kist wanneer iemand ten grave wordt gelegd, de zuivere wetenschap dat iedereen doodgaat en de woordeloze acceptatie daarvan, het warme weer die je kleerkast verandert van zwart, wit, grijs naar shirts in alle kleuren van de regenboog, meer nog: luchtige kleedjes.

Het gaat om de kennismaking met Quincy’s oma, die ‘traditioneel’ (dat woord gebruik ik niet graag) gekleed door haar huis loopt, dat ze deelt met een groot deel van de familie, die op zich al groot is. Ze plaagt me en ze praat Saramaccaans met me, en ik begrijp steeds meer wat ze zegt. Maar wat me echt is gaan veranderen, is de sluipende liefde van haar die groei voor mij. En wat me nog meer is gaan veranderen, is mijn groeiende liefde voor haar. Mijn bewondering en respect. Mijn acceptatie en verwondering.

Om het kort samen te vatten: ik lees er niet alleen over, maar ik leef in een andere cultuur.

En het zijn in die kleine en grote aanrakingen met cultuur, die zich overigens in alle vlakken in de samenleving toont (tot op de meest onverwachte momenten, zoals niemand die Nederlands spreekt in de supermarkt), dat je normen en waarden veranderen. De basis van wie je bent en wat je altijd al hebt geweten staat nu in vraag. Dingen die ik altijd als vanzelfsprekend nam, daar stel ik me nu vragen bij. Of dat wel zo normaal is, en hoe ik het altijd heb gedaan. Het antwoord bevalt me vaak niet, want het ligt in strijd met wat ik altijd voor waarheid heb genomen.

Wanneer je gegroeid bent to het punt waarin je het bestaan van het nieuwe antwoord hebt geaccepteerd (en dat kan lang duren), en je komt nadien terug naar de wereld waarin het oude als norm nog steeds van toepassing is, ben je in strijd. Of je dat nu wilt of niet. Ik moet moeite doen om me te gedragen hoe ik me al mijn hele leven heb gedragen. Dat botst bij en in mezelf. Wat als vanzelfsprekend was, is nu vermoeiend geworden, iets waarop ik moet letten. Dat op zich, is een strijd die nooit stopt zolang ik hier ben, maar ik denk wel zal verminderen hoe langer ik hier blijf. Maar het zal nooit verdwijnen.

En eenmaal daar, begint de strijd gewoon opnieuw. Daar moet ik me gedragen in de spelregels van een andere cultuur, eentje die nog nooit vanzelfsprekend is geweest, en eentje die ik nog nooit eerder als een mogelijkheid beschouwde. Dat vraagt zeker veel moeite en energie, en is genoeg grondstof voor een heel pak nieuwe vragen, waarvan ook niet alle antwoorden goed vallen.

Alles wat ik altijd dacht te weten, is plots niet meer zo duidelijk en zeker. Nieuwe dingen ervaren, andere culturen zien, leven in een samenleving die je onbewust verplicht je reflexen en gevoelens anders te benaderen, te gebruiken. Sommige dingen mag je plots niet meer voelen, andere dingen niet meer dragen. Niemand die je mondeling verplicht, maar het wordt onbewust van je gevraagd. Dat is cultuur voor mij. Dan moet je die dingen niet zeggen, en zulke spullen wel kopen.
En hier gebeurt net hetzelfde, opnieuw, maar dan ook weer helemaal anders.

Het is wat ze noemen, een cultuurshock.